Cumhuriyet nedir, ne zaman ve nasıl ilan edildi?
29 Ekim'in 100. yıldönümünde Cumhuriyet'in ilanına ilişkin bilgiler merak edilmeye başlandı. Peki, tam olarak 29 Ekim'de ne oldu? Kısaca Cumhuriyet nasıl ilan edildi?
Cumhuriyet, Kurtuluş savaşında düşman işgaline uğrayan Anadolu topraklarında; İtilaf devletlerinden püskürtülen topraklarda ve Osmanlı devletinin “Kayıtsız şartsız teslim” olmasından sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sunmuştu. Yapılan tasarı değişikliğinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Cumhuriyet ilan edilmiş oldu. O gün yeni yönetim biçiminin adı, Cumhuriyet oldu.
PEKİ CUMHURİYET NEDİR?
Ulusun, egemenliğini kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı devlet biçimine denir.
“EGEMENLİK KAYITSIZ, ŞARTSIZ MİLLETİNDİR”
29 EKİM’DE NE OLDU?
Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye'de ve Kuzey Kıbrıs'ta kutlanan bir millî bayramdır. 1925 yılında çıkarılan bir yasa ile millî bayram olarak coşku ve ahenkle kutlanmaya başlanmıştır.
Mustafa Kemal Atatürk, Çankaya’da yakın çalışma arkadaşlarına “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan ediyoruz” dedi. 29 Ekim günü Cumhuriyetin ilanı kabul edilerek “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” sözü yeni yönetimin meşalesi oldu.
KISACA CUMHURİYET NASIL KURULDU?
Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşi, 1876-1878 ve 1908-1918 arasında meşruti monarşi ile yönetilmişti. I. Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğramasının ardından işgale uğrayan Anadolu'da halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal Paşa önderliğinde verdiği Millî Mücadele, 1923 yılında millî güçlerin zaferi ile sonuçlandı. Bu süreçte, "Büyük Millet Meclisi" adıyla 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adlı yasayı kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştı. Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.
25 Ekim 1923’te hükümetin istifasıyla bir bunalım ortaya çıktı. Bu olay Atatürk’e, cumhuriyeti ilan etmek için beklediği fırsatı verdi. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.” diyerek fikrini açıkladı.
29 EKİM’DE NE OLDU? KISACA CUMHURİYET NASIL İLAN EDİLDİ?
27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve yerine meclisin güvenini kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
Cumhuriyetin ilanı, Ankara'da 101 pare top atışı ile duyuruldu ve 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim 1923 tarihinde başta Ankara olmak üzere tüm ülkede bir bayram havasında kutlandı.
Her yıl 29 Ekim Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ta coşkuyla kutlanıyor.