Kurtuluş'un 102. Yıl dönümü
Kurtuluş Savaşı sırasında kenti işgal etmek isteyen itilaf devletlerine karşı topyekûn direniş gösteren ve bir yıldan fazla süren işgalin ardından 11 Nisan 1920'de Urfa kurtuluşunu ilan etti. Urfa'nın bu direnişinden dolayı 1984'te Şanlı ünvanı verildi. Şanlıurfa'da 102 yıldır bu tarih "gurur günü" olarak kutlanıyor.
Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra 7. maddeden dolayı güvenliklerinin tehlikeye düştüğünü öne sürerek itilaf devletleri, Urfa’yı Mart 1919’da işgal etti. Mondros Ateşkes Anlaşması’nın 7. Maddesine göre özetçe ihtilaf devletleri güvenliklerinin tehlikeye düştüğü yerleri işgal edebilecekti. Bu maddeye dayanarak önce İngilizler ardından Fransızlar Şanlıurfa’yı işgal etti. O dönem işgal güçlerine karşı gösterdikleri mücadele ile bilinen 12’ler Şanlıurfalılar arasında tarihi bir öneme sahiptir. Bu şanlı mücadeleden dolayı Urfa önce ‘Şanlı’ unvanı ardından İstiklal Madalyası TBMM tarafından verildi.
Şanlıurfa, Fransızlara verdiği büyük mücadeleden dolayı 102 yıl önce kurtuluşunu ilan etti. Her yıl kurtuluş günü 11 Nisan’da çeşitli etkinlikle kutlanıyor. Türk Hava Kuvvetleri'nin akrobasi timi ve JÖAK Üzüm Salkımı Gösteri ekibi Şanlıurfa semalarında gösteri yaptı.
1 NİSAN’DAN 11 NİSAN’A KADAR ETKİNLİK YAPILDI
“Urfa Kurtuluş Günleri” etkinlikleri 31.03.2022 saat 13.00’te 12 bin yıllık geçmişiyle insanlık tarihine ışık tutan Göbeklitepe’deki Bando Konseri ile başladı. Etkinlikler aynı gün saat 15.30’da Şanlıurfa Hipodromundaki Bando Ekibi Konseri ve 19.30 Şanlıurfa Hipodromun da Şanlıurfa Kurtuluş Koşusu ile devam etti.
‘’Urfa Kurtuluş Günleri’’ etkinliği 01 Nisan Cuma günü saat 14.00’te Piazza AVM’de fotoğraf sanatçısı Yasin Küçük’ün objektifine yansıyan Eski Urfa – Yeni Urfa Temalı Fotoğraf Sergisi’nin açılışı yapılarak sergi sanatseverlerin beğenisine sunuldu. Aynı gün saat 17.15 Rabia Meydanında düzenlenen Bando Ekibi Konseri ile devam etti. Etkinlikler kapsamında saat 18.00’da eski Belediye Önü – Abide Kavşağı Arasında kortej yürüyüşünde bando gösterisi ile protokol üyeleri halkı selamladı.
04 Nisan Pazartesi saat 21.30 Ramazan Sokağı’nda Şanlıurfa Kurtuluş Temalı Hayati İnanç Söyleşi etkinliği düzenlendi.
06 Nisan Çarşamba günü saat 21.30’da Ramazan Sokağında Teravih Namazı sonrası Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Urfa Ahengi Müzik Topluluğu Kurtuluş Temalı Konser ile etkinlikler gerçekleşti. Aynı gün saat 22.15’te Kum Sanatçısı Tarafından Kurtuluş Temalı Kum Sanatı Gösterimi yapıldı.
07 Nisan Perşembe günü saat 21.20’de Ramazan Sokağında Şanlıurfalı Şehitleri ve Tüm Şehitler için Kuranı Kerim Tilaveti ve Mevlidi Şerif Okutuldu.
09 Nisan Cumartesi günü saat 21.30’da Balıklıgöl amfi alanında Kurtuluş Temalı Video Maping, Lazer, Işık Gösterisi ve ardından havai fişek gösterisi gerçekleştirildi.
KURTULUŞ’UN KISA TARİHİ!
İngilizler, Urfa’da bulundukları süre içerisinde aşiretlerle iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Özel önem verdikleri İbrahim Paşa'nın oğlu Mahmud Bey'e ''Kürt Lawrence'' olarak adlandırılan Binbaşı Noel ve Yüzbaşı Woolley'i gönderip, Kafkasya ile Mezopotamya arasında kurulabilecek bir tampon bölge için yoklamalar yaptırdı.
İngilizler, özel ilgi gösterdikleri şehir merkezindeki Ermenileri silahlandırıp atış talimi yaptırdı, davranışlarından hoşlanmadıkları Mutasarrıf Nusret Bey'i tehcir bahanesiyle görevinden azlederek, İstanbul'a gönderilmesini sağladı. Bu gelişmeler ışığında işgale engel olmak isteyen Mustafa Kemal Atatürk ise zaman kaybetmeden Urfa Müftüsü ve eşrafına çektiği telgrafla bağımsızlık mücadelesinin fitilini ateşledi.
"ONİKİLER"LE MÜCADELE DÖNEMİ
Telgrafın ardından "Eski İdare Meclisi azasından Belediye Reisi Hacıkamilzade Hacı Mustafa Efendi, Barutçuzade Hacı İmam Efendi, "eşraftan tüccar Hacıkamilzade Hacı Mustafa Reşit Efendi, Mollazade Mahmut Efendi, "5. Polis komiserliğinden müstafi Arabi katibizade Şakir Efendi, Güllüzade Osman Efendi, esnaftan Şellizade Ali Ağa, tüccardan Nebozade Hacı İmam Efendi, eşraftan Hacı Bedirağazade Halil Ağa, Jandarma tabur mülhakı İzmirli Adil Hulusi Efendi, takım kumandanlarından mülazımı evvel Hüseyin Pertev Efendi ve "Jandarma Çavuşu Sofizade Hacı Mustafa Çavuş bir araya gelerek bölgenin kaderini değiştirecek yeni dönemin temelini attı.
Anadolu Ajansında yer alan habere göre; Halk arasında ''Onikiler'' adı verilen bu grup, kurtuluş için ant içip Jandarma Kumandanı Binbaşı Ali Rıza Bey başkanlığında toplanarak oluşturulan cemiyetlerini, Sivas'ta Heyet-i Temsiliye Başkanlığına bildirdi.
15 Eylül 1919 tarihinde Paris'te yapılan ve ''Suriye İtilafnamesi'' olarak da bilinen anlaşmayla Urfa ve çevresinin Fransızlara devredilmesinin ardından Mustafa Kemal, Urfa Müftüsü ve eşrafına çektiği telgrafta, ''Milli örgütlenişi genişletin. Her türlü haksızlığı, protesto ve icabında fiilen reddedin.'' talimatını verdi. İngilizler, ekim ayı sonunda Urfa'yı boşaltarak Fransızlara teslim etti.
DİRENİŞ BAŞLIYOR
Binbaşı Ali Rıza Bey'in yerine Urfa Jandarma Komutanlığına atanan Yüzbaşı Ali Saip Bey, aralık ayı sonunda Urfa'ya geldi. Emekli Binbaşı İhsan Bey ve beraberindekilerle görüştü, ayaklanma düşüncesi görüşüldü.
Gerekli desteği alan Ali Rıza Bey, 15 Ocak'ta bir ayaklanma planı hazırladı. Buna göre, 15 Ocak'ta Urfa, Telabyad (Suriye sınırında) ve Arap Pınarı'ndaki Fransız işgal kuvveti kumandanlıklarına birer ültimatom verilecek ve Fransızlara Urfa'yı boşaltmaları için 24 saat süre tanınacaktı. Fransızların ültimatomu reddetmeleri durumunda şimendifer hattının Siftek ile Fırat arası tahrip edilecek, telgraf hatları kesilecekti.
Bu olayların bir ay sonrasında Fransız askerinin kadınların bulunduğu Vezir Hamamı'na girmeleri, şehirde büyük tepki uyandırdı. Ertesi gün Mutasarrıf Ali Rıza Bey olayı sert bir dille protesto etti. Aynı tarihlerde Mustafa Kemal'in kolordulara gönderdiği genelge yayınlandı. Buna göre, Fransızlar aleyhine Kuvayımilliye'nin harekete geçmesinin daha fazla ertelenmesinde mahzurlar vardı. Peyderpey başlatılacak ayaklanmanın birinci dönemi Urfa'dan başlayacaktı.
Mutasarrıf Ali Rıza Bey, 13. Kolorduya çektiği telgrafta, ''Urfa'da kıyamın hissedilmekte olduğunu'' bildirdi. Nitekim Ali Saip Bey'in beyannamesini alan halkın önde gelenleri Suruç’ta işe başlamışlardı. Tren hattının bazı bölümleri tahrip edilmiş, Fransızlara 24 saat içinde çekilmeleri için ültimatom verilmişti.
Tanınmış kişilerden Mahmud Bey, kolordudan kendilerine sahip çıkılmasını istemiş, artık protestolarla reisleri yatıştıramadığını, Fransızların bölgedeki Ermenileri silahlandırarak ve onları kendi askerleri arasına sokarak katliam yaparcasına hareketler yapmaya devam ederlerse, kıyamın yalnız Urfa'da değil, her tarafta yapılacağını bildirdi.
Siverek halkının ve Müdafayı Hukuk Cemiyeti'nin tam desteğini alan Ali Saip Bey, 6 Şubat'ta halktan oluşturulan kuvvetle Urfa'ya doğru hareket etti. Ertesi gün Karaköprü'ye ulaşan Ali Saip Bey, ''Kuvayımilliye Kumandanı Namık'' imzasıyla Fransızların 24 saat içinde Urfa'yı boşaltmaları için bir ültimatom gönderdi. Ancak Fransız kumandan buna karşı çıktı.
Bunun üzerine toplanan kuvvetler 9 Şubat'ta Urfa'ya girdi. 17 Şubat tarihinde, şehirdeki milis bölükleri, Fransızların işgalindeki Külaflı Tepesi'ni zapt ederek, Fransızların çekilmelerini sağladı. 20 Şubat'ta ise Ermenilerle, Fransızların haberleşme noktası olan Bediüzzaman Karakolu da milis kuvvetlerce ele geçirildi.
Ali Saip Bey, iki günde bir Fransız kumandanına şehri boşaltmaları için haber gönderiyor ancak Fransızlardan ilk günkü cevabı alıyordu. Fransızların müstahkem binalardan nasıl çıkarılacağı tartışılırken, binalara giden suyun yolu değiştiriliyor, Fransızların erzak sıkıntılarına bir de su sıkıntısı ekleniyordu. Ancak İsviçreli Dr. Fischer, Fransızların bulundukları binalardaki gizli kuyuları göstererek, Fransızları susuzluktan kurtarıyordu.
28 Şubat'ta düşman karargahına 200 metre mesafedeki Karalökün Bağı'na bir hücum planlandı. Yedek Subay Ahmet Mestçi'nin de bulunduğu kuvvetler, bağa hücum ettiklerinde Fransızlar şiddetli hücuma dayanamayıp teslim olacaklarını bildirdiklerinde, muharebe dışı kalması kararlaştırılan Ermeni Yetimhanesi'nden açılan ateş milis kuvvetleri hedef almış ve kayıplar verilmişti.
4 Mart'ta gelen topların desteğinde mücadelenin en etkili taarruzu başlatıldı. Şiddetli geçen taarruzda Urfalılar çok kayıp verdi. Bu arada Ali Saip Bey'e verilen büyük kayıplardan dolayı tepkiler başladı. 13. Kolorduya bağlı 2. Tümen Kumandanı Yarbay Akif Bey, Siverek'e gelip Kolorduya verdiği raporda, ''Aşayir ve ahaliyi kumanda, muhal denecek kadar güç bir şey olduğu müsellem olduğundan, Urfa Kuvayımilliye Kumandanı'na bir hoşnutsuzluk vardır'' diyordu. Bir taraftan kayıplar, bir taraftan Fransızlara imdat geleceği haberleri halkın moralini bozmaya başladı.
Mustafa Kemal'den önemli hamle
Mustafa Kemal bunun üzerine, 13. Kolordu Kumandanlığından bir miktar muntazam kuvvetin milli kuvvetler görünümünde Urfa'ya gönderilmesini istedi. 13. Kolordu Kumandanlığı ise muntazam kuvvetlerin işe karıştırılmasının Fransa'ya savaş ilanı anlamına geleceği gerekçesiyle bundan kaçınıyordu. Bu arada yakalanan bir Fransız casusunun üzerinde çıkan pusulada, Fransızların erzak bakımından son derece sıkıntılı oldukları öğrenildi.
Fransız askerlerine 30 Mart'ta baskın yapmayı planlayan Osman Keskinkılıç kumandasındaki düşmana karşı koyan halk, Fransızların şiddetli ateşiyle karşılaştı. Ertesi gün, erzak elde etmek için şehre karşı hücum düzenleyen Fransızlar, halkın karşı koyması üzerine geri çekildi. Nisan ayı başlarında, bekledikleri yardımdan ümitlerini kesen Fransızların erzakları bitti ve artık Urfa'nın boşaltılması düşünülmeye başlandı. Ancak Urfa'daki Ermeniler buna karşı çıktı.
İsviçreli Dr. Fischer, Fransızların Urfa'yı tahliye için görüşebileceklerini mutasarrıflığa bildirdi. Millet Köprüsü üzerinde 9 Nisan'da Mutasarrıf Ali Rıza Bey, Ali Saip Bey, Belediye Reisi Hacı Mustafa, Fransız Kumandanı Hauger, Yüzbaşı Sajous ve Dr. Beşliyan buluştu. Fransızlar, görüşmede bazı şartlarının kabul edilmesini istedi.
Söz konusu şartlarda anlaşmaya varılması üzerine Teğmen Ömer İzzet Durakbaşı komutasında 10 jandarma eri, refakatçi olarak verildi. 10 Nisanı 11 Nisan'a bağlayan gece Fransız kuvvetleri, iki koldan Suruç yönüne doğru yola çıktı.
Sabah saatlerinde silah sesleri gelmeye başladığında Fransız kuvvetlerini arkadan izleyen Teğmen Halil Münir Efendi'den Ali Saip Bey'e şu rapor geldi:
''Düşman öncüsü, bilhassa öncüde bulunan Ermenilerin yolda rastladıkları halka köylerde vatandaşlara ateş etmeleri üzerine Şebeke Boğazı'nda şiddetli bir çatışma başladı. Kumandan, Fransız kuvvetlerine savaş düzeni aldırdı. Bize karşı da ateş etmeye başladılar. Urfa yolunu koruma altında bulunduruyorum, durumumuz tehlikelidir, acele etmenizi bekliyorum.''
Bu sırada halk akın akın bölgeye gidiyordu. Olay yerine hareket eden Ali Saip Bey, yarı yolda Ömer İzzet Efendi ile karşılaştı. Durumu öğrenen Ali Saip, olay yerine vardığında Sajous ve subaylar öldürülmüştü. Muharebe sonucunda kalan 100 Fransız askeri de esir alınarak Urfa'ya getirildi, büyük bir özveri örneği sergileyen halk, düşmanı Urfa'dan çıkarmayı başardı.